سید مصطفی فاطمی نسب- در نگاهی کلی وقتی صحبت از بیماری و بیمارستان می‌شود، نوعی احساس ناامنی که طبیعت فطرت هرکسی است به انسان دست می‌دهد. در آن طرف این احساس ناخوشایند، پرستارانی هستند که در همان مکان به‌ظاهر ناامن نماد و سمبل سلامتی و امنیت هستند.
این تلقی مثبت از پرستار آن‌قدر زیاد است که حتی کوچک‌ترین اخم این فرشتگان نجات، برای بیماری که تنها امیدش پس از خداوند به دستان امن آن‌هاست، بزرگ‌ترین ضربه از طرف ناجی سلامتی آن‌ها محسوب می‌شود. اما سوال اصلی اینجاست که چرا پرستارانی که با انگیزه‌های اخلاقی و معنوی، این لباس مقدس را پوشیده‌اند، گاهی ناخودآگاه باعث رنجش خاطر و نارضایتی بیماران شده و عده‌ای از کاهش خدمات آن‌ها صحبت می‌کنند؟
برای پاسخ به این سوال مهم به جمع پرستاران و کارشناسان محترم پرستاری آقای محمود اصغری و خانم‌ها رقیه درکی، سیده فاطمه بحرینی و خیزران میری رفتیم تا با حضور دکتر سید رضا مظلوم، رئیس نظام پرستاری مشهد، جواب را از زبان خود آن‌ها بشنویم. با هم این مصاحبه را می‌خوانیم.
................................................
﷯
با توجه به اینکه پرستاران بیشترین کادر نظام سلامت را تشکیل می‌دهند، کیفیت خدمات پرستاری را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پرستاران بیش از ۶٠درصد مجموعه کارکنان وزرات بهداشت یعنی اکثریت کارکنان نظام سلامت را تشکیل می‌دهند و نقش آن‌ها نیز بسیار کلیدی
است.
اگر بخواهم اهمیت پرستاری را در یک جمله بگویم به این فرمایش مقام معظم رهبری اکتفا می‌کنم که می‌فرمایند: «نقش پرستاری در نظام سلامت نقش درجه اول است». بررسی‌ها نشان می‌دهد که تمام اقشار جامعه چه به‌طورمستقیم و چه غیرمستقیم با خدمات پرستاری ارتباط
داشته‌اند.
بنابراین کیفیت خدمات پرستاری در نظام سلامت دغدغه بسیار مهمی است. بنده نظرم این است که ما ظرفیت ارائه خدمات پرستاری با بهترین کیفیت را داریم اما با وجود تلاش بسیار زیاد پرستاران، آن چیزی که در عمل مشاهده می‌شود با ایدئال‌های خود پرستاران فاصله زیادی دارد که باید درباره آن بحث شود تا مردم عزیز در جریان
باشند.
﷯
به نظر شما چه دلایلی باعث ایجاد این فاصله شده است؟
یکی از مهم‌ترین نکات، کمبود شدید پرستار در بیمارستان‌هاست. حداقل نسبت استاندارد پرستار و تخت یک و هشت دهم است؛ یعنی به‌ازای هر تخت، باید یک و هشت دهم پرستار داشته باشیم اما این نسبت طبق آمار رسمی در کشور حدود ٧/٠ یا ٨/٠ یعنی کمتر از نصف استاندارد
است.
این نشان می‌دهد با وجود حدود ١۴٠هزار پرستار شاغل در بخش درمانی کشور، ما به همین مقدار کمبود پرستار داریم. در واقع هر پرستار ما کار دو پرستار را انجام می‌دهد. پس کمبود پرستار مانع اصلی ارائه خدمات پرستاری مطلوب
است.
﷯
شما فکر می‌کنید که این ساعت‌های اضافه چه مشکلی برای پرستاران ایجاد می‌کند؟
از آنجا که پرستاری کاری بسیار سخت و پراسترس است، حتی وقتی پرستار به‌دلایلی خودش حاضر است بیشتر از حد استاندارد، شیفت کاری داشته باشد، این مسئله روی سلامت روحی و جسمی او تاثیر سوء می‌گذارد و از طرفی پرستار را در حوزه مسائل خانوادگی و اجتماعی با مشکلاتی رو به رو
می‌کند.
حال حضور در شیفت کاری اضافی اجباری، اثرات روانی و جسمی به مراتب بیشتری بر پرستاران و حتی خانواده آن‌ها گذاشته است. این مسئله به‌طور مستقیم بر کیفیت کار پرستاران نیز تاثیر می‌گذارد از جمله ضریب خطا را افزایش می‌دهد که با توجه به حساسیت کار پرستاری، حتی یک خطا می‌تواند اثرات غیرقابل جبرانی به‌دنبال داشته
باشد.
مسئولیت خطا در یک شیفت اضافی اجباری به نظر نمی‌رسد متوجه پرستار باشد که این از نظر حقوقی نیاز به تامل دارد. وقتی صحبت از ساعت‌های کاری زیاد پرستاران می‌کنیم، باید در نظر داشته باشیم که به‌خاطر کمبود استخدام پرستار، گاه در یک شیفت کاری مسئولیت مراقبت از ٢٠ بیمار یا بیشتر به یک پرستار سپرده می‌شود که فکر می‌کنم حتی مردم عادی هم می‌توانند قضاوت کنند که این درست نیست.
حالا شما این حجم زیاد کار را در آن ساعت‌های کار زیاد ضرب کنید تا متوجه شوید پرستاران عزیز در کار خود چه فشاری را متحمل می‌شوند.
﷯
در کنار کمبود پرستار چه موضوعات دیگری می‌تواند بر کیفیت خدمات پرستاری اثرگذار باشد؟
یکی از دلایل دیگر تاثیرگذار در این زمینه، کم‌بودن انگیزش شغلی پرستاران است. هرچند جنبه معنوی در پرستاری حائز اهمیت زیاد است، به‌طوری‌که نظرسنجی‌ها نشان داده حتی در کشوری مثل آمریکا، پرستاران با دغدغه معنوی و اجتماعی وارد این حرفه می‌شوند و بدیهی است در کشور ما جنبه معنوی پرستاری بسیار بیشتر از آن
است.
اما این مسئله منافاتی با بحث حداقل‌های حقوق و شرایط مطلوب کار ندارد. واقعیت انکارناپذیر این است که دریافتی پرستاران بالینی هیچ تناسب قابل قبولی با سختی و حجم کار آن‌ها ندارد.
از جمله در مرحله اول طرح تحول نظام سلامت، با افزایش رجوع مردم به بیمارستان‌ها و به تبع آن افزایش حجم کار کارکنان بالینی، سعی شد با برنامه‌هایی از قبیل « افزایش ماندگاری پزشکان»، «ارتقای حق ویزیت» و «افزایش کارانه» جبران خدمات پزشکان شود اما متاسفانه این برنامه‌ها برای پرستاران که شاید حجم کار آن‌ها بیشتر از دیگران هم افزایش یافته بود، اجرا نشد.
این موجب افزایش بیشتر شکاف دریافتی پرستاران با پزشکان و گلایه و اعتراض آن‌ها شد. مسئولان قول رفع این مشکل را دادند که نتیجه آن اجرای دستورالعمل پرداخت مبتنی بر عملکرد با دو هدف افزایش پرداختی به پرستاران و کادر اداری و نیز افزایش انگیزه و مشارکت کاری بود اما این دستورالعمل با اشکالات ماهوی و اجرایی که داشته، نتوانسته است به آن دو هدف نایل شود و حتی ضد اهداف خود عمل کرده است.
مبنای دستورالعمل مبتنی بر عملکرد در تعارض با قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری است که مصوب مجلس شورای اسلامی درسال ٨۶ است. در قانون تعرفه‌گذاری، کارانه پرستاران باید طبق بسته‌های خدماتی پرستاری محاسبه شود.
اجرای این قانون می‌توانست به ایجاد عدالت و افزایش انگیزه شغلی پرستاران کمک کند اما متاسفانه این قانون با وجود درخواست مکرر جامعه پرستاری پس از ٨ سال هنوز عملیاتی نشده است!
در دستورالعمل پرداخت مبتنی بر عملکرد که به‌نوعی جایگزین قانون مصوب مجلس شده، کارانه پرستاران بر مبنای خدمات تشخیصی و درمانی پزشکان محاسبه می‌شود که نه منطقی و نه عادلانه است و انگیزه‌ای هم برای فعالیت پرستاران ایجاد نکرده است. این به‌طورمستقیم بر کیفیت خدمات پرستاری تاثیر منفی گذاشته که مسئولیت آن برعهده آن‌ها نیست.
﷯
طرح تحول نظام سلامت در حوزه پرستاری چه اثراتی گذاشته است؟
متاسفانه با وجود نکات مثبت و خوب طرح تحول نظام سلامت، اشکالاتی هم بر آن وارد است که یکی از مهم‌ترین نقایص آن مربوط به حوزه پرستاری
است.
طرح تحول نظام سلامت درصدد کاهش هزینه درمان برای بیماران در بیمارستان‌های دولتی بود که موجب شد به دلایل مختلف بیماران به بیمارستان‌های دولتی سرازیر شوند. آمار می‌گوید مراجعه به این بیمارستان‌ها بین دو تا سه برابر افزایش
یافت.
از آنجا که هیچ برنامه‌ای برای افزایش تعداد کارکنان بالینی در این طرح دیده نشده، در حوزه پزشکی بلافاصله با تغییر و اصلاح ضرایب دریافتی، جبران خدمات انجام شد اما در حوزه پرستاری متاسفانه چه در مرحله اول و چه در مرحله دوم نظام سلامت، هیچ تغییری در دریافتی آن‌ها ایجاد نشد.
این مسئله همان‌طور که قبلا بیان شد در پرستاری، بار کاری را به‌شدت افزایش داد و از طرف دیگر انگیزه کاری را تنزل داد که باوجود تلاش‌های ایثارگرانه آن‌ها که موجب شده است خوشبختانه کار بیماران عزیز روی زمین نماند، اما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کیفیت مورد انتظار در خدمات ارائه‌شده به‌دست آمده باشد. اگر در طراحی طرح تحول سلامت، حوزه پرستاری هم به‌اندازه لازم دیده می‌شد، اثرات مثبتی بر سلامت جامعه می‌گذاشت.
﷯
در آخر اگر نکته یا پیشنهادی درباره این موضوع دارید بفرمایید؟
نظام سلامت ما از یک بیماری مزمن رنج می‌برد و آن توجه‌‌نکردن کافی و وافی به پیشگیری و مقدم‌شمردن آن بر درمان است. پرستاران به‌واسطه نوع آموزش‌هایی که دریافت می‌کنند و نیز نوع نگاهشان به انسان که سلامت‌محور است، می‌توانند نقش زیادی در بخش پیشگیری داشته باشند که از این ظرفیت پرستاری تقریبا هیچ استفاده‌ای نشده است.
این آمادگی وجود دارد که پرستاران علاوه‌بر بیمارستان‌ها، در مدارس، فضاهای اجتماعی، بستر خانواده و محله به ارتقای فعالیت‌های پیشگیری از جمله غربالگری بیماری‌ها کمک کنند. طرحی درباره تحول خدمات پرستاری در سازمان نظام پرستاری در دست تهیه داریم که به موجب آن از همه ظرفیت پرستاری استفاده می‌شود تا خدماتی با کیفیت استاندارد در همه سطوح از پیشگیری تا بازتوانی به مردم عزیز کشور شامل بیمارستان یا سطح جامعه ارائه شود.
امیدواریم با استفاده از چنین برنامه‌هایی و تامین زیرساخت‌های آن که از جمله شامل استخدام تعداد کافی پرستار، ایجاد انگیزه شغلی، ارتقای منزلت اجتماعی و عدالت در نظام سلامت است، شاهد ارتقای بیش از پیش سلامت در کشور عزیزمان
باشیم.
﷯
باتوجه به کمبود پرستار شاغل، این کمبود در حال حاضر چگونه جبران می‌شود؟
از طریق افزایش ساعت کاری موظف پرستاران که گاه بر خلاف قوانین موجود است، استفاده از پرستاران در شیفت اضافه که متاسفانه گاه با اجبار همراه است و مهم‌تر از همه سپردن مسئولیت مراقبت تعداد بیشتری بیمار به هر پرستار که موجب می‌شود با همه تلاشی که پرستار می‌کند، گاه کارهای بیماران عزیز بر زمین بماند یا با تاخیر انجام شود.
طبق ماده ۶۵ قانون کار در مشاغل سخت، پرستاری و بهیاری مشاغل سخت به حساب می‌آیند که مطابق با ماده ۵٢ قانون کار، ساعات کار در این مشاغل نباید بیش از ۶ساعت در روز، ٣۶ ساعت در هفته و ١۴۴ ساعت در ماه باشد. اما در حال حاضر در بهترین شرایط، پرستاران باید حداقل ١۶٠ساعت در ماه به‌عنوان ساعت کار موظف در بیمارستان حاضر باشند.
از آنجا که شیفت بیمارستانی ۶ ساعته است، مثلا یک پرستار شیفت صبح یا عصر باید از شنبه تا جمعه و بدون تعطیلی هفتگی سرکار برود تا ساعت موظفش کامل شود! در حالی‌که همه کارمندان حداقل یک روز تعطیل در هفته دارند.
اگر کسی بگوید در عوض روزی شش ساعت کار می‌کنید، می‌پرسیم آیا سایر کارمندان حاضر هستند که ساعت کاری آن‌ها به ۶ ساعت در روز تقلیل یابد اما در عوض روز جمعه هم سر کار بیایند؟
برای پرستاران شرکتی و پرستاران شاغل در برخی بیمارستان‌های خصوصی، وضع از این هم بدتر است، به‌طوری‌که گاهی ساعت کاری موظف آن‌ها به ٢٠٠ ساعت در ماه نیز می‌رسد یعنی ٣٣ روز کار در ماه!