صدای اعتراض پزشکان از شهرها و استان های مختلف آرام آرام بلند می شود. ابتدا خبر از اعتصابپزشکان قمی رسید و بعد هم نوبت چابهار بود. دسته اول با پرداخت دو ماه از کارانه ها  فعلا بر سر کار برگشتند، دسته دوم اما همچنان در حال مذاکره اند و خبرها حاکی از آن است که قول پرداخت بخش اعظم مطالبات به شکل اوراق قرضه داده شده و آنهم هنوز مورد پذیرش قرار نگرفته است. هر چه که هست اوضاع به نقطه برگشت ناپذیری نزدیک شده و اگر تا امروز پزشکان با عدم دریافت حق و حقوقشان، بار ادامه طرح تحول را به دوش می کشیدند امروز دیگر این شرایط نیز نمی تواند ادامه پیدا کند. عدم پرداخت کارانه ها در حالی در بعضی مراکز وارد یازدهمین یا حتی دوازدهمین ماه خود می شود که اختلافات گسترده میان وزارت بهداشت و وزارت رفاه بر سر نحوه پرداخت بیمه ها بیش از پیش به سطح رسانه ها کشیده شده است.

از یک سو وزارت رفاه ادعا می کند که طرح تحول سلامت، تقاضا را به شدت افزایش داده و هزینه های غیرقابل پیشبینی بر پیکره سیستم درمانی تحمیل کرده است و از سوی دیگر هم با مانوری عوام گرایانه می کوشد با دست گذاشتن بر افزایش تعرفه ها در طرح تحول و سوار شدن بر موج تبلیغاتی غیرمنصفانه این روزهای رسانه ها علیه پزشکان، از آب گل آلود ماهی گرفته و پزشکان و وزارت بهداشت را مقصران اصلی مشکلات معرفی کند. البته وزارت رفاه به این اکتفا نکرد و در روزهایی که بحث تجمیع بیمه ها بالاگرفته بود با تحریک کارگران علیه وزارت بهداشت تلاش کرد تا مانع تصویب این طرح شود. در این میان بعضی توضیحات وزارت رفاه منطقی تر به نظر می رسد و نیاز به پاسخ روشن وزارت بهداشت دارد، از جمله آنکه مدعی می شوند هزینه ها بر دوش آنها افتاده اما اعتبارات به وزارت بهداشت تخصیص یافته.

سوی دیگر ماجرا وزارت بهداشت بود که پیش از اجرای طرح های زیربنایی مانند پزشک خانواده اقدام به شروع اجرای طرح تحول سلامت کرد و شاید پیش بینی آنرا نمیکرد که با پایین آوردن هزینه های درمان در این سطح گسترده، آنهم بدون وجود سیستم ارجاع مناسب، تقاضا تا این حد افزایش یابد. پیشتر در صدای پزشکان گفته بودیم که اجرای بیمه همگانی بدون توجه به وضعیت اقتصادی افراد، گروههایی از طبقه متوسط را هم به خیل مراجعان به مراکز دولتی افزود و این خود، تقاضا را باز هم بالاتر برد. یعنی نه تنها افراد فقیر توان مراجعه را آن هم مستقیما به آخرین سطح ارائه خدمات پیدا کردند بلکه طبقات بالاتر هم که پیشتر به مراکز خصوصی مراجعه می کردند با وجود بیمه همگانی به این مراکز دولتی روی آوردند. حال وزارت بهداشت از یک سو با هزینه های بسیار بالای طرح مواجه شد و از سوی دیگر با وزارت رفاهی که گویی توان پرداخت این هزینه ها را نداشت.

وزارت بهداشت یک سال گذشته کوشید تا با معرفی کردن وزارت رفاه و بیمه ها بعنوان مقصر اصلی مشکلات طرح تحول، تجمیع بیمه ها و واگذاری تولیت آنها به وزارت بهداشت را پیگیری کند که تصور می کرد می تواند راه خروجی برای بحران پیش رو باشد. طرحی که به نظر می رسد بر اساس سندهای بالادستی می بایست زودتر از اینها به مرحله اجرا می رسیده اما با مقاومت وزارت رفاه این کار انجام نشده بود. این بار هم وزارت رفاه زیر بار نرفت و با مانورهای زیرکانه و به میان کشیدن پای کارگران، نمایندگان مجلس را به سمت خود کشید و کمی بیش از یک ماه قبل بالاخره مجلس را قانع کرد تا به طرح مطلوب وزارت بهداشت رای منفی دهد. از سوی دیگر چند ماه قبل، مجلس تصویب کرد که حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان اوراق قرضه از سوی دولت منتشر شود و پول جمع آوری شده در اختیار وزارت بهداش قرار گیرد تا بخشی ازمطالبات معوقه را پرداخت کند. اما این طرح نیز هنوز به مرحله اجرا نرسیده و در واقع پولی دست وزارت بهداشت را نگرفته است. حالا دیگر وزارت بهداشت حقیقتا خود را در آستانه یک بحران می دید: از یک سو کارانه های عقب افتاده امان پزشکان طرحی را بریده و از سوی دیگر، امید وزیر برای تخصیص اعتبارات در کوتاه مدت کمرنگ شده است.

اینجاست که وزیر بهداشت که پیشتر تصور می کردیم در این گونه بزنگاهها، سیاست گذاری بی سیاست باشد هنر سیاست ورزی خود را به رخ کشید. وزیر تلاش کرد تا چند خط سیاسی را برای خود و تیم وزارت بهداشت ترسیم کند:

۱: فشار رسانه ای بر وزارت رفاه همچنان ادامه یابد. در مصاحبه های اخیر وزیر بهداشت می بینیم که حمله به وزارت رفاه شکلی علنی تر به خود گرفته و حتی در یکی از سخنرانی ها خود را به مختار تشبیه کرد که در میدانی نابرابر تنها مانده است و یارانی مانند وزیر رفاه که منطقا باید کنار او باشند رهایش کرده اند. مصاحبه های مکرر وزیر و معاونانش در مورد کوتاهی های وزارت رفاه را می توان در همین راستا تحلیل کرد.

۲: در زمانی که طاقت پزشکان طرحی به نقطه پایانی خود رسیده و فشارهای مالی ناشی از عدم پرداخت کارانه ها آن هم در شهرها و روستاهای دورافتاده می رود تا مسائل پیشبینی نشده مانند اعتصابها را ایجاد کند، به نظر می رسد وزیر نیز روی ورود پزشکان به صحنه حساب کرده است. تا جایی که در یک سخنرانی در جمع معاونین وزارت خانه علنا گفت که “متاسفانه جامعه پزشکی خاموش است که گمان می‌کنم ترسیده‌اند.” و گویی که از آنها انتظار دارد فعالانه تر در دفاع از طرح تحول و حق و حقوق خود وارد صحنه شوند. شاید پزشکان ناراضی، این پیام را دریافت کنند که باید با قدرت بیشتری وارد شده و نارضایتی خود را از وضع موجود بیان کنند. حال که وزارت رفاه از پتانسیل خود برای به صحنه آوردن کارگران به خوبی استفاده و مجلس را وادار به پذیرش نظارت خود کرد، وزیر بهداشت هم میخواهد از نیروی اجتماعی وزارت خانه خود بهترین استفاده را در صحنه شظرنج سیاسی ببرد.

۳: یکی از نقاط قوت وزیر بهداشت روابط نزدیک او با مراجع بوده است، در این روزهای بحرانی، وزیر تصمیم گرفته تا تمام پتانسیل خود را در این زمینه هم به کار گیرد. دیدار مکرر با مراجع و گرفتن تایید برای طرح تحول و حتی گرفتن نقل قولهایی مبنی بر لزوم پرداخت هر چه زودتر طلبهای وزارت بهداشت، را می توان تلاشهایی در این مسیر ارزیابی کرد.

۴: افزایش حضور رسانه ای شخص وزیر بخشی دیگر از این بازی سیاسی است. وزیر بهداشت البته همیشه چهره ای رسانه ای بوده اما پس از چند ماهی حضور کمتر، این روزها در تعداد زیادی از برنامه های رسانه ای و تلویزیونی حاضر شده است. در این برنامه ها دو خط را پیش گرفته: نخست دفاع محکم از پزشکان که بشدت تحت فشار جو رسانه ای هستند. فشار رسانه ای بر پزشکان دو سه سالی است که آغاز شده و بعضی معتقدند خود وزیر نیز در شروع آن ، ناخواسته دخیل بوده است. هر چه که هست این روزها اصولگرایان از یک سو و وزارت رفاه از سوی دیگر می کوشند تا با معرفی افزایش تعرفه ها بعنوان علت بی پولی طرح تحول، هر یک با هدفی، وزیر بهداشت را بعنوان مقصر اصلی تحت فشار قرار دهند. وزارت رفاه بدلیل اختلافات ذکر شده و اصول گرایان تندرو بدلیل تمایل به تخریب دولت به هر قیمت، این خط را در پیش گرفته اند. وزیر بهداشت اما بشدت در برنامه های اخیر از پزشکان دفاع و تلاش کرد تا رابطه خود را با آنها ترمیم کند. از سوی دیگر نوک پیکان حمله خود را به سمت صدا و سیما و منتقدین دولت گرفت تا توجه عموم مردم را هم به خود جلب کند. او در یک برنامه تلویزیونی چنان ماهرانه صدا و سیما را نقد کرد که کلیپ این برنامه صدها هزار بار در شبکه ها اجتماعی دیده شد و محبوبیت عمومی وزیر بهداشت را افزایش داد. دکتر هاشمی تلاش کرد نشان دهد وزیری است که در شطرنج سیاست ایران به راحتی مغلوب سربازها نخواهد شد.

چه طرفدار دکتر هاشمی باشیم چه منتقدش، مروری بر وقایع یک ماه اخیر و رفتارهای سیاسی وزیر بهداشت نشان می دهد که توان سیاسی او در شرایط دشوار، بیش از چیزی است که تصور می کردیم. امروز گویی که تجربه های دوران وزارت، چنان او را آبدیده کرده که در شرایط بحرانی، کنترل را از کف نداده  و می کوشد از همه نیروی خود استفاده کند. او اکنون که حس می کند در آستانه بحرانی بی بازگشت قرار گرفته تمام مهره های خود را به میدان آورده تا به هر شکلی که ممکن است در کوتاه مدت، منابع کافی را برای ادامه طرح تحول سلامت بدست آورد و پس از آنکه فرصتی برای نفس کشیدن یافت، شاید در دولت بعدی، منابع پایداری برای این طرح مهم ملی تثبیت کند. دکتر هاشمی که اعتبارش را با طرح تحول سلامت گره زده،  این روزها خود را به آب و آتش می زند تا در محاصره مشکلات، به سرنوشتی مانند مختار دچار نشود…

امیرافراز فلاح